વિશ્વમાં લગભગ દરેક
પ્રદેશમાં પૌરાણિક કથાઓની નકલ કરાતી જ રહેતી હોય છે.ખ્રિસ્તી સમુદાયોમાં નાતાલના
સમયે જિસસ ખ્રિસ્તના જન્મ સમયની ઘટનાઓ નેટીવીટી નાટિકાઓ દ્વારા ભજવવામાં આવતી હોય
છે. ઈશ્વરે અબ્રાહમને પોતાના દીકરાનો ભોગ આપતાં અટકાવીને બકરાનો ભોગ સ્વીકાર્યો
હતો તેની યાદ રૂપે મુસ્લિમોમાં બકરા-ઈદને દિવસે બકરાનો ભોગ ચડાવાય છે.જન્માષ્ટમીને
દિવસે મધ્ય રાત્રિએ હિંદુઓ કૃષ્ણ જન્મને, અને એ પછી બીજે દિવસે
એમનાં બાળપણમાં માખણ ચોરી લેવાનાં ટીખળોને મટકીફોડના કાર્યક્રમો દ્વારા, ઉજવે છે.
મને યાદ છે કે બાળક
તરીકે અમે મુંબઈમાં પ્રખ્યાત મટકીફોડ ઉત્સવો જોવા જતાં. એ દિવસે બધે 'ભીનું ભીનું' હોય.મટકીને છેક છેલ્લે
મૂકવામાં આવે. આડોસપાડોસના છોકરાઓ પિરામિડ બનાવીને મટકી ફોડવા મથે અને છોકરીઓ
તેમના પર પાણી ભરેલી બાલદીઓ ઠાલવે.અહીં માત્ર અને માત્ર મોજમજાનો જ આશય રહેતો.અમે
લોકો બસમાં બેસીને લોઅર પરેળ અને લાલ બાગનાં બહુખ્યાત ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાં ઊંચે
ઊંચે લટકવેલી મટકીઓ જોવા જતાં.આ બધું માત્ર મજા અને ધર્મની લાગણીના જોરે કરાતું.
અમે તો એ વખતે એમ પણ સાંભળ્યું હતું કે કોઈક કોઈક જગ્યાએ છોકરીઓ પણ પિરામિડ
બનાવીને મટકી ફોડમાં નવીનતા ઉમેરતી.
પછી હેરી પૉટ્ટરની
વાર્તાઓના માનવભક્ષી દૈત્યોની જેમ રાજકારણીઓનાં પૂર આ બધી નિર્દોષ રમતો પર ફરી
વળ્યાં. ઉત્સવમાં હવે વાણિજ્યનું તત્ત્વ ફેલાવા લાગ્યું, મટકીફોડ વધારેને વધારે સ્પર્ધાત્મક બનવા લાગી. પોતપોતાની ટીમોને બીજી ટીમો કરતાં
વધારે જોશ ને તાકાત લગાવી શકે એવી બનાવવા પર ધ્યાન અપાવા લાગ્યું. પોતાનાં મંડળની
ઓળખનાં ટી શર્ટ્સ અને ગણવેશો પહેરાવા લાગ્યા, તેના પર જાહેરાતો પણ
જોવા મળવા લાગી.યુવા ઉર્જાને રાજકીય પક્ષોના મહત્ત્વના હાથા રૂપે જોવામાં આવવા
લાગી. જેમ હાંડી ઊંચી તેમ તેમાં મુકાતી રકમ વધારે એવી હોડ થવા લાગી. આમ હાંડીઓમાં
મલાઈદાર માખણને બદલે (મોટા ભાગે કાળાં નાણાંની) માતબર રકમો રમતનું આકર્ષણ બની
ગઈ.જેમ જેમ સંપત્તિનાં દેવી લક્ષ્મીનું
જોર વધતું ગયું તેમ તેમ સાથે ટંટાફસાદનાં દેવી અલક્ષ્મી પણ પગ કરવા લાગ્યાં.
હાંડીઓની વધતી જતી ઊંચાઈઓ, એમાં ભરાતા પૈસાના મોટા થતા
આંકડાની સાથે અકસ્માતો, મૃત્યુઓ પણ વધ્યાં, ઉત્સવને વધારે નિયંત્રિત કરવા કાયદાના રક્ષકોના
હસ્તક્ષેપો પણ વધ્યા. આ બધામાં એ તો ભૂલાઈ જ ગયું કે મૂળે આ રમત સંઘભાવના, મિત્રતા, પ્રેમ અને આનંદનો ખેલ
હતી, જેમાં અંગકસરત અને તાકાત અને
ઝડપનું સંકલન વિકસાવાતું. એને રાજકારણ અને પૈસા સાથે દૂરદૂર સુધી લેવા દેવા
નહોતી.પણ હવે આ ખેલ ગોવિંદાઓની નિર્દોષ મસ્તીનો નહીં પણ ગુંડાગર્દીના હિસાબો
પતાવવાનો બનવા લાગ્યો હતો.
નાનપણમાં સાંભળેલી
કૃષ્ણના ગોઠીયા લૂલા પેંડ્યા અને તોતડા વાકડ્યાની મરાઠી વાર્તાઓની યાદ આવે છે. ચીડ
ભરી ગોપીઓ યશોદા મૈયાને ફરિયાદ કરવા જાય ત્યારે ધરાર નામક્કર જતા કન્હૈયાને
આંસુભીની આંખોએ સજા કરતી યશોદામૈયાનાં સુરદાસનાં ભજનો પણ મને બહુ યાદ આવે છે. મેં
માખણ નથી ચોર્યું એવાં માખણથી ચેરાયેલાં 'નિર્દોષ' મોંવાળા કૃષ્ણની અને તેની માની અદેખાઈથી તપતી ગોકુલની
નારીઓની પણ બહુ યાદ આવે છે. એ ખેલ, તેની મજા, તેની ઉર્જાની યાદ આવે છે. આજની કાળી સ્પર્ધા અને
દાદાગીરીએ મેલી કરેલ રાજકારણની મથરાવટીવાળા આજના ખેલને ભૂલવા મથું છું.
ધ મિડ ડેમાં ૧૭ ઓગસ્ટ,૨૦૧૪ના રોજ પ્રકાશિત થયેલ
- દેવદત્ત.કૉમ,પરના અસલ અંગ્રેજી લેખ Butter is now Out of Reach, નો અનુવાદ
- અનુવાદકઃ અશોક વૈષ્ણવ, અમદાવાદ ǁ ૩૦ ઓગસ્ટ, ૨૦૧૭
ટિપ્પણીઓ નથી:
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો